PANTALICA: WODĄ, DŁUTEM, DYNAMITEM
Będzie o tym jak ten skrawek Gór Iblejskich kształtowała nieprzejednana przyroda, niestrudzone ręce człowieka, a nawet kopytka osiołków (no joke!) od czasów, kiedy historia nie była jeszcze historią aż po wiek obecny. Będzie o historiach ludzkich tych wesołych i smutnych, o narodzinach i śmierciach, najeźdźcach i wyswobodzicielach. Słowem spojrzenie racjonalno-emocjonalne na prawdziwy brylant... zespół nekropoli Pantalica.
|
| Fot. 1. Góry Iblejskie. |
PANTALICA: WODĄ
Kiedyś było tu ciepłe morze. Znamy to nazbyt dobrze z lekcji geografii: przez miliony lat na dno opadały skorupki żyjątek tworząc osady wapienne i kalkarenitowe. Tak powstały Góry Iblejskie (wł. Monti Iblei, fot. 1), niezbyt wysokie pagórki rozciągające się orientacyjnie między Syrakuzami a Ragusą. Subtelny dowód na biologiczny rodowód skał znajdziemy w ruinach starej stajni, gdzie jeden kamień wbudowany w ścianę zawiera koral (fot. 2, 3).
 |
| Fot. 2. Stara stajnia... |
 |
| Fot. 3. ... z zachowanym koralem. |
Jak to w górach tego typu bywa jest tutaj silnie zaznaczona krasowość. Przez chropowatą skałę przedostała się woda (fot. 4). Na obszarze Pantalica najbardziej okazałym przykładem krasu jest Grotta dei Pipistrelli (fot. 5, więcej o nazwie i niechlubnej przeszłości tego miejsca za chwilę).
 |
| Fot. 4. Porowata skała wapienna. |
 |
| Fot. 5. Krasowa Jaskinia Nietoperzy. |
Na tutejszy krajobraz silnie działały (i nadal to robią!) wody powierzchniowe, ale też podziemne. Obecnie są tu trzy rzeki. Te dwie najważniejsze to Calcinara i Anapo. Calcinara (fot. 6) jest bujną oazą zieleni: brzegi porasta akant (fot. 7). Skojarzenie z detalem roślinnym z głowic greckich kolumn w stylu korynckim słusznie się nasuwa. Jak pięknie starożytni artyści potrafili inspirować się otaczającymi ich roślinami! Można też dojrzeć "włosy Wenus", gatunek paproci Adianthum capillus-veneris Linne (fot. 8).
 |
| Fot. 6. Rzeka Calcinara. |
 |
| Fot. 7. Liść akantu. |
 |
| Fot. 8. Paprocie zwane "włosami Wenus". |
Anapo czyli "niewidoczna" (z języka greckiego) za czasów fenickich była rzeką spławną na całej długości. Tędy przeprawiano się do i z wybrzeża. Poziom wody miał sięgać podobno połowy klifów. Starożytna nazwa rzeki jest nadal aktualna (fot. 9) - stojąc na szlaku powyżej doliny nie widać jej wcale. Dlaczego? Drzewa i krzewy tak gęsto porastają brzegi, że uniemożliwiają zobaczenie lustra wody z góry! (fot. 10). Nie wysycha w okresie lata, co jest rzadkością na Sycylii.
 |
| Fot. 9. Dolina "Niewidzialnej". |
 |
| Fot. 10. Eksplozja zieleni w dolinie rzeki. |
PANTALICA: DŁUTEM
Skąd się wzięli na Sycylii i kiedy przybyli nie wiadomo. Sykulowie nie zaliczali się do specjalnie zaawansowanych technologicznie społeczeństw jak na ówczesne standardy. To, co Paolo Orsi wykopał w Pantalice czyli garnki z terakoty, sztylety i brzytwy z brązu, grzebienie i całe mnóstwo ozdobnych szpilek do spinania togi nie było dziełem rąk rolników i pasterzy. Wcześniej na Sycylię trafiła cywilizacja mykeńska (protoplaści Greków) z głównym ośrodkiem miejskim w Thapsos (koło dzisiejszej Augusty), która prężnie handlowała z Fenicjanami. Gdy Sykulowie zaczęli napływać na wyspę, mieszkańcy Thapsos traktowali ich jak potencjalnych klientów. Sykulowie sprowadzali stamtąd narzędzia, ozdoby, naczynia i uczyli się od nich technik budowlanych. Sami najprawdopodobniej mieszali w drewnianych chałupach. Jedynie anaktoron zwany "Pałacem Księcia" (wł. Palazzo del Principe) na płaskowyżu był kamienny - mógł w nim mieszkać przywódca plemienia. Uprawiali pszenicę i doglądali swych trzód. Mieli historyczne szczęście i jednocześnie nieszczęście sąsiadować z kulturą wyższą od nich samych. I o ile od Thapsos czerpali pełnymi garściami podnosząc standard swojego życia, o tyle pięć stuleci po przeprowadzce na Sycylię ich egzystencja stanęła w obliczu zagrożenia. Na sycylijskim lądzie stanęła stopa "tych złych Greków" czyli Dorów z Koryntu. Różnili się od Greków jońskich z Wysp Egejskich, budowniczych Naxos koło Taorminy zainteresowanych pokojową koegzystencją z sąsiadami. Jonowie już tacy skorzy do współpracy nie byli - ich modus operandi to "zdominuj" i "weź w niewolę". Taki los niestety spotkał pasterzy z gór. W 733 r. p.n.e. Grecy założyli kolonię Syrakuzy, spaliwszy uprzednio lokalną sykulską wioskę na Ortygii. Potem zrobiło im się ciasno, więc zbudowali Neapolis, a potem... likwidując kolejne sykulskie osady wyparli Sykulów z nizin i stolicy w Pantalice na niekorzystne terytoria. Plemię Sykulów nie potrafiło stawić zbrojnego oporu Grekom. Owszem mieli sztylety z brązu, które kupili, ale sami broni produkować nie potrafili. Kultura grecka ich zdominowała, zniewoliła i wchłonęła.
Grecy też zmieniali krajobraz Pantaliki. Wybudowali akwedukt. Można by się spodziewać kilkupoziomowych łukowych konstrukcji, jakie zwykle kojarzymy ze słowem akwedukt. Ale nie.. tak budowali Rzymianie. Grecy wyżłobili w skale kanał zaopatrujący w wodę Syrakuzy (fot. 11). Odcinek końcowy można do dzisiaj podziwiać na górnym tarasie teatru greckiego w Parku Archeologicznym Neapolis w Syrakuzach. Aż dziw bierze, że od stuleci ta sama zimna, orzeźwiająca woda z Anapo (fot. 12) nadal płynie wciąż sprawnym urządzeniem hydrologicznym jakby nie patrzeć. A my musimy po 15 lat wszystko remontować!?!
 |
| Fot. 11. Grecki akwedukt. |
 |
| Fot 12. Nimfeum w Syrakuzach. |
Jeszcze jeden detal zwrócił moją uwagę, gdy jak kozica skakałam po ścieżkach rezerwatu próbując dotrzymać kroku Paolo: skąd te wgłębienia w ścieżce wypełnione wodą? Pantalica to trudny teren. Do transportu używano zwierząt jucznych i tak przez wieki ich kopytka wyżłobiły w wapieniu ślady (fot. 13). Turyści poprawili :)
 |
| Fot. 13. Ślady zwierząt jucznych. |
Coś doniosłego jednak po pasterzach pozostało: groby ich bliskich. Małe, większe, tuż przy ziemi i wysoko na półkach skalnych (fot. 14). Jedna z pięciu wyodrębnionych nekropolii ma ich pięć poziomów! Nawet dzisiaj kiedy emocje opadły i wycieczka jest już tylko wspomnieniem zachodzę w głowę jak prości ludzie z epoki późnego brązu zdołali wycinać w pionowych ścianach jamy, umieszczać w nich ciała zmarłych i jeszcze do tego zabezpieczać wejścia blokami wapiennymi? Jacyś supermeni.
 |
| Fot. 14. Grobowce. |
Zawsze w modzie było plądrowanie grobowców. Ten niecny proceder nie ominął Pantaliki. Nie zachował się ani jeden nienaruszony grób (z tych, o których wiemy oczywiście) nie mówiąc o chociażby jednym nawet szkielecie. Do tej pory odkryto ich ponad 5 tysięcy więc jest jakaś nikła szansa, że zobaczymy kiedyś rodowitego Sykula z Pantaliki.
Cmentarzysko po Sykulach przez stulecia pełniło funkcję bezpieczniej przystani. I tak: Grecy chowali się tutaj przed Rzymianami, Rzymianie przed Wandalami, Wandalowie przed Ostrogotami, Ostrogoci przed Bizantyjczykami, Bizantyjczycy przed Arabami, Arabowie przed Normanami. Najdłużej zagrzali tu miejsce Bizantyjczycy. Powstała tu wioska bizantyjska. Paolo opowiadał mi, że w jaskini mieszkało nawet po kilkanaście osób. Budowano z drewna konstrukcje wielopoziomowe - coś, co nazwalibyśmy dzisiaj łóżkami piętrowymi. Płaskie wyżłobienie, gdzie Sykulowie układali ciało członka rodziny służyło za palenisko. Era Bizancjum była czasem okropnego zaniedbania Sycylii - panował głód i bieda. Jak trwoga to do Boga - zaaranżowano w grobach kilka miejsc kultowych. Najlepiej dostępny jest kościółek krucyfiksu (fot. 15). Wewnątrz zachował się fragment mozaiki przedstawiający św. Mikołaja (fot. 16). "Okupację" arabską przywitano z otwartymi rękami.
 |
| Fot. 15. Kościółek bizantyjski. |
 |
| Fot. 16. Świętemu Mikołajowi została tylko aureola. |
PANTALICA: DYNAMITEM?
Wodą, dłutem..... dynamitem. Rym mi podpasował, ale niestety etiopscy więźniowie wojenni nie mieli takich ułatwień. Pantalicą na nowo zainteresowano się w czasach drugiej wojny światowej. Konkretnie włoscy faszyści zwęszyli tutaj swój afrodyzjak - proch, a raczej składniki do jego produkcji. Natenczas Mussolini nakazał wpierw wybudować linię kolejki wąskotorowej łączącą dno Doliny Anapo z Ferlą (18 km). Tunele w białej skale więźniowie kopali ręcznie (fot. 17, 18). Wagonami wywożono wydobywaną siarkę, węgiel z opalanych drewnem pieców i .... odchody nietoperzy z tutejszych jaskiń m.in. z Grotta dei Pipistrelli (pl. Grota Nietoperzy). Po co? Są bogate w azotan potasu, niezbędny składnik prochu. Pomyślcie ile tego g... musiało się przez stulecia nagromadzić! W czasach powojennych kolejką transportowano owoce uprawiane w okolicach. Wąskotorówka wyszła z użytku w latach pięćdziesiątych. Tory zdemontowano w 1956 r., teraz po ich śladzie biegnie piaszczysta droga i szlak pieszy. Ostatnio odremontowano zachowaną stację kolejki (fot. 19). Z mostu kolejowego po raz pierwszy widać lustro Anapo (fot. 20).
 |
| Fot. 17. Tunel wykopany rękami więźniów z Etiopii. |
 |
| Fot. 18. Scena jak z "Alicji w krainie czarów", ale Etiopczykom na pewno nie było do śmiechu. |
 |
| Fot. 19. Odnowiona stacja kolejki wąskotorowej. |
 |
| Fot. 20. Widok na Anapo z mostu kolejowego. |
PANTALICA: PODSUMOWANIE
Pantalica jest doceniona w dwójnasób. Jest dziedzictwem kulturowym ludzkości wciągniętym od 2005 r. na listę UNESCO. Ma wspólny wpis z Syrakuzami. Jaki to ładny paradoks, wszakże Syrakuzy Pantalicę doprowadziły do upadku. Pod względem przyrodniczym jest objęta ochroną prawną z równie malowniczym sąsiadem, Wąwozem Cassibile tworząc Rezerwat Pantalici, Doliny Anapo i Strumienia Cassibile.
PANTALICA: REKOMENDACJA
Czasem warto nie słuchać Iwaszkiewicza i dać "nająć się przewodnikom". Nikt nie pokaże ci tylu miejsc i zakamarków, co osoba, która tam się urodziła. Jak my po drzewach, tak Paolo skakał z klifów do Anapo w dzieciństwie. Świetnie mówi po angielsku, jest w nim dużo entuzjazmu i pasji. Widać i słychać emocjonalne podejście do pracy i ludzi. Jest elastyczny i zaangażowany. Weźmie was tam, gdzie nie zabierze przewodnik papierowy i GPS. Organizuje wycieczki różnej długości i trudności łącznie z wejściami do wyżej położonych jaskiń. Także spływy kajakowe rzekami rezerwatu. Również po Cava Grande di Cassibile.
Kontakt:
Profil Pantalica Experience na Facebooku
Nr. telefonu: +39 338 475 2390
LA TIMPA: STARA ETNA MOCNO ŚPI
Lubię ten suspens kiedy mysz komputerowa błądzi po monitorze to tu to tam i nie wiadomo gdzie się zatrzyma. Dłoń nagle zaczyna delikatnie drżeć, serce powoli przyspiesza, gardło irracjonalnie zaciska się, a w kąciku oka kręci się łza. W głowie, a może sercu tworzy się pomysł, inspiracja, podszept duszy. Człowiek podejmuje decyzję i zaczyna czuć się trochę jak Kolumb czy Magellan tylko trochę bardziej współczesny: studiuje zakurzone stare mapy, odmierza odległości dziwnymi przyrządami, wyznacza trasy. To było jedno z klasycznych znalezisk z serii myszką po mapie zanim jeszcze moja stopa stanęła na wschodniej Sycylii. Postanowiłam więc znalezisko wykorzystać i uciec z zatłoczonej Taorminy. Wyposażona w świstek wydrukowany z internetu i dużą dozę zapału i dobrej woli postanowiłam dać nieść się nogom i poczuć smak nieznanego. Tym sposobem niczym starodawny odkrywca trafiłam do Acireale i La Timpa – kawałka wybrzeża, którego turyści dziwnym trafem nie zdołali jeszcze zadeptać.
LA TIMPA: ZAPROSZENIE
Urok tego miejsca wynika z faktu, że jest tu zupełnie pusto. Acireale nie leży w kręgu
zainteresowań przeciętnego turysty. Zapomniane miasteczko, chociaż
ładne jest przyćmione przez pobliską Taorminę na północy, Etnę
na wschodzie i wielkomiejską Katanię na południu. Daje to efekt
oka cyklopu: w wymienionych miejscach masa ludzka wiruje jak
oszalała; tymczasem w Acireale głucha cisza. Ludzie chyba uwierzyli
w krążące legendy, że Acireale to brudne zaniedbane miasto, gdzie
diabeł mówi dobranoc. A tu taki skarb przyrody się marnuje! Rezerwat do tego. I to
gdzie? W granicach miasta!
|
| Fot. 1. Południowy kraniec rezerwatu La Timpa i pierwszy zawijas ścieżki "Le Chiazzette". |
LA TIMPA: HISTORIA I GEOLOGIA
Trudno
w to uwierzyć, ale La Timpa to odsłonięty fragment… Etny i to
tej najstarszej, bo sięgającej wiekiem 200 milionów lat wstecz.
Wschodnia Etna poruszyła się i utworzyła stromy klif spadający wprost do morza pokazując nam ludziom współczesnym skrawek swojego piękna – jedne z pierwszych produktów swojej
aktywności. A jest co podziwiać: w Grocie Gołębi (wł. Grotta
delle Palombe), fenomenie samym w sobie (przykład
jaskini lawowej), utworzyły się kolumny bazaltowe, podobne do tych
jakie możemy odnaleźć w Wąwozie Alcantary.
 |
| Fot. 2. Logo rezerwatu La Timpa z charakterystycznym klifem. |
LA TIMPA: REZERWAT I ŚCIEŻKI SPACEROWE
Obszar
chroniony La Timpa czyli „urwiska porosłego skarłowaciałymi
krzewami” (jak udało mi się zgrabnie przetłumaczyć la
timpa)
leży w terenie miasta Acireale i rozciąga się wąskim pasem przez 6 km między wioską Maria Santissima delle Grazie i
Santa Maria Ammalati. Mimo, że teren jest mocno zmieniony przez
działalność człowieka, w 1999 roku postanowiono objąć go ochroną. Departament Ochrony Środowiska regionu Sycylia powierzył 265
hektarów Regionalnemu Departamentowi Lasów i mamy to, co mamy:
niezwykle malowniczy zakątek, z gęstą soczystą roślinnością, czarnymi
skałami i niebieściusieńkim morzem (logo na fot. 2. świetnie oddaje zestawienie barw, jakie możemy podziwiać).
Chronione są cztery elementy: zjawiska geologiczne i wulkanologiczne (1, 2), roślinność (2) oraz fauna (3).
(1, 2) La Timpa to teren ułożonych tarasowo uskoków pomiędzy wschodnią Etną, a Morzem Jońskim utworzonym w następstwie mającego charakter ciągły nawarstwiania się napływów lawy. Utworzyły się liczne skarpy, w tym ta najwyższa mająca ponad 200 m na obszarze Timpa Falconiera spadająca gwałtownie do morza charakteryzująca się budową kolumnową.
(2) Zachowały się fragmenty pierwotnej roślinności tego obszaru, mimo wyraźnej i długotrwałej obecności człowieka. Oprócz makii, możemy tu znaleźć stanowiska z drzewami liściastymi tj. dębem omszonym, wiązowcem zachodnim, pistacją, jesionem, wiązem i kasztanem oraz wiecznie zielonymi filireami szerokolistnymi, ostrokrzewami kolczastymi i pistacjami kleistymi.
Na urwiskach i plażach występują tzw. halofile czyli słonoluby np. soliród (koper morski) czy żarnowiec miotlasty, a w okolicach źródła słodkiej wody Miuccio półzanurzone gatunki takie jak nurzaniec, rukiew wodna i przetacznik bobownik.
(3) W zaroślach La Timpy schronienie znajdują:
ssaki – lisy, łasice, jeże, zające;
gady – colubery, grzechotniki cętkowane;
ptaki – sokoły wędrowne, pustułki zwyczajne, myszołowy, pójdźki zwyczajne, płomykówki zwyczajne, otusy, pokrzewki aksamitne, pliszki siwe i żółte, kląskawki zwyczajne, kulczyki zwyczajne, drozdki samotne, kosy, strzyżyki, wróble śródziemnomorskie, mazurki, jaskółczaki modre, dudki, tyranki, mewy srebrzyste i siwe, kormorany, czaple siwe.
Są cztery szlaki, które proponuje zarząd rezerwatu La Timpa: Le Chiazzette, La Gazzena, Acquegrandi i Vecchio tracciato ferroviario. Oprócz ostatniego, są to raczej ścieżki spacerowe niż typowe szlaki. Są krótkie i łatwe do przejścia, chociaż czasem trzeba się powspinać. Świetnie nadają się na półdniowe wycieczki. Nie przekraczają 2 kilometrów i 2 godzin.
Chronione są cztery elementy: zjawiska geologiczne i wulkanologiczne (1, 2), roślinność (2) oraz fauna (3).
(1, 2) La Timpa to teren ułożonych tarasowo uskoków pomiędzy wschodnią Etną, a Morzem Jońskim utworzonym w następstwie mającego charakter ciągły nawarstwiania się napływów lawy. Utworzyły się liczne skarpy, w tym ta najwyższa mająca ponad 200 m na obszarze Timpa Falconiera spadająca gwałtownie do morza charakteryzująca się budową kolumnową.
(2) Zachowały się fragmenty pierwotnej roślinności tego obszaru, mimo wyraźnej i długotrwałej obecności człowieka. Oprócz makii, możemy tu znaleźć stanowiska z drzewami liściastymi tj. dębem omszonym, wiązowcem zachodnim, pistacją, jesionem, wiązem i kasztanem oraz wiecznie zielonymi filireami szerokolistnymi, ostrokrzewami kolczastymi i pistacjami kleistymi.
Na urwiskach i plażach występują tzw. halofile czyli słonoluby np. soliród (koper morski) czy żarnowiec miotlasty, a w okolicach źródła słodkiej wody Miuccio półzanurzone gatunki takie jak nurzaniec, rukiew wodna i przetacznik bobownik.
(3) W zaroślach La Timpy schronienie znajdują:
ssaki – lisy, łasice, jeże, zające;
gady – colubery, grzechotniki cętkowane;
ptaki – sokoły wędrowne, pustułki zwyczajne, myszołowy, pójdźki zwyczajne, płomykówki zwyczajne, otusy, pokrzewki aksamitne, pliszki siwe i żółte, kląskawki zwyczajne, kulczyki zwyczajne, drozdki samotne, kosy, strzyżyki, wróble śródziemnomorskie, mazurki, jaskółczaki modre, dudki, tyranki, mewy srebrzyste i siwe, kormorany, czaple siwe.
Są cztery szlaki, które proponuje zarząd rezerwatu La Timpa: Le Chiazzette, La Gazzena, Acquegrandi i Vecchio tracciato ferroviario. Oprócz ostatniego, są to raczej ścieżki spacerowe niż typowe szlaki. Są krótkie i łatwe do przejścia, chociaż czasem trzeba się powspinać. Świetnie nadają się na półdniowe wycieczki. Nie przekraczają 2 kilometrów i 2 godzin.
LA TIMPA: SZLAK „LE CHIAZZETTE”
Najpopularniejszy szlak rezerwatu La Timpa ma zaledwie 760 m długości i można go zaliczyć w zaledwie godzinę (fot. 1). Jest średnio trudny, choć w drodze powrotnej, zwłaszcza wracając Via Miuccio (szczegóły niżej), należy się spocić!
Będąc na Piazza Duomo w Acireale (fot. 3) należy pójść wzdłuż bocznej ściany Bazyliki Świętych Apostołów Piotra i Pawła (fot. 4) i cały czas kierować się w dół Via Romeo. Po lewej stronie miniemy kościół Matki Boskiej del Sufragio (fot. 5). Dochodzimy do tunelu kolejowego i kładką dla pieszych między SS114, a torami kolejowymi (fot. 6) przechodzimy na drugą stronę. Następnie schodzimy krętymi schodami już na teren rezerwatu La Timpa. Nazwa szlaku pochodzi od dwóch kapliczek (wł. chiazzette) znajdujących się po drodze. Ścieżka, która przez dwieście lat łączyła Acireale z rybacką wioską Santa Maria La Scala jest najmniej bolesnym sposobem pokonania 150-metrowej różnicy wysokości między płaskowyżem Acireale, a morzem. Na samym początku przy tablicy informacyjnej natrafiamy na pierwszą kapliczkę Matki Bożej, niestety oszpeconą przez graffiti (fot. 7). Szlak wyłożony kamieniami ma siedem ostrych serpentyn wzmocnionych łukowatymi konstrukcjami (fot. 8). W oczy od razu rzucają się soczystozielone "chaszcze" porastające stoki wzgórza na tle błękitnego morza. To klejnot tutejszego rezerwatu: fragmentaryczny, acz cenny przyrodniczo miks makii, lasu liściastego i roślinności słonolubnej (fot. 9). Na „placyku” po pierwszym zawijasie po lewej stronie przy murze rośnie 150-letni okaz platana (fot. 10). Po chwili jesteśmy przy ruinach Fortezza del Tocco (fot. 11). Oryginalnie był to bastion normandzki przeciwko piratom przebudowany w pierwszej połowie XVII wieku. Obecnie znajduje się w niej punkt informacji turystycznej. Tutaj mamy dwie opcje do wyboru. Jedną z nich jest po prostu pójść prosto i po około 20 minutach minąwszy wcześniej drugą XIX-wieczną kapliczkę Santissimo Crocifisso della Buona Nuova (fot. 12) dojść do centrum wioski Santa Maria La Scala. Ciekawszą opcją jest skręt w ścieżkę po prawej (Via Miuccio, fot. 13), która ostrymi zakrętami poprowadzi nas również do Santa Maria La Scala, tyle, że na sam koniuszek wioski (w drodze z powrotem można pójść promenadą do centrum miejscowości).
Będąc na Piazza Duomo w Acireale (fot. 3) należy pójść wzdłuż bocznej ściany Bazyliki Świętych Apostołów Piotra i Pawła (fot. 4) i cały czas kierować się w dół Via Romeo. Po lewej stronie miniemy kościół Matki Boskiej del Sufragio (fot. 5). Dochodzimy do tunelu kolejowego i kładką dla pieszych między SS114, a torami kolejowymi (fot. 6) przechodzimy na drugą stronę. Następnie schodzimy krętymi schodami już na teren rezerwatu La Timpa. Nazwa szlaku pochodzi od dwóch kapliczek (wł. chiazzette) znajdujących się po drodze. Ścieżka, która przez dwieście lat łączyła Acireale z rybacką wioską Santa Maria La Scala jest najmniej bolesnym sposobem pokonania 150-metrowej różnicy wysokości między płaskowyżem Acireale, a morzem. Na samym początku przy tablicy informacyjnej natrafiamy na pierwszą kapliczkę Matki Bożej, niestety oszpeconą przez graffiti (fot. 7). Szlak wyłożony kamieniami ma siedem ostrych serpentyn wzmocnionych łukowatymi konstrukcjami (fot. 8). W oczy od razu rzucają się soczystozielone "chaszcze" porastające stoki wzgórza na tle błękitnego morza. To klejnot tutejszego rezerwatu: fragmentaryczny, acz cenny przyrodniczo miks makii, lasu liściastego i roślinności słonolubnej (fot. 9). Na „placyku” po pierwszym zawijasie po lewej stronie przy murze rośnie 150-letni okaz platana (fot. 10). Po chwili jesteśmy przy ruinach Fortezza del Tocco (fot. 11). Oryginalnie był to bastion normandzki przeciwko piratom przebudowany w pierwszej połowie XVII wieku. Obecnie znajduje się w niej punkt informacji turystycznej. Tutaj mamy dwie opcje do wyboru. Jedną z nich jest po prostu pójść prosto i po około 20 minutach minąwszy wcześniej drugą XIX-wieczną kapliczkę Santissimo Crocifisso della Buona Nuova (fot. 12) dojść do centrum wioski Santa Maria La Scala. Ciekawszą opcją jest skręt w ścieżkę po prawej (Via Miuccio, fot. 13), która ostrymi zakrętami poprowadzi nas również do Santa Maria La Scala, tyle, że na sam koniuszek wioski (w drodze z powrotem można pójść promenadą do centrum miejscowości).
 |
| Fot. 3. Plac Katedralny w Acireale. Stąd można dojść tam, gdzie zaczyna się szlak "Chiazzette". |
 |
| Fot. 4. Bazylika Piotra i Pawła. Po prawej stronie zaczyna się Via Romeo prowadząca do La Timpa. |
 |
| Fot. 5. Mijamy po drodze kościół Madonny del Sufragio. |
 |
| Fot. 6. Kładka dla pieszych między drogą, a linią kolejową. |
 | |
| Fot. 7. Kapliczka MB. | .. |
 |
| Fot. 8. Serpentyny wzmacniane takimi łukami. |
 |
| Fot. 9. Ciężko dać wiarę, ale te gęste krzaczory to to, co w La Timpie najcenniejsze. |
 |
| Fot. 10. Platan. Ma około 150 lat. |
 |
| Fot. 11. Forteca del Tocco. Na dziedzińcu znajduje się info point. |
 |
| Fot. 12. Kapliczka krzyża. |
 |
| Fot. 13. Via Miuccio. |
LA TIMPA: SANTA MARIA LA SCALA
Wioska rybacka przypomina miasteczka Cinque Terre chociażby
przez to, że nie ustępuje im kolorystyką elewacji budynków. Swojego czasu odpoczywała tutaj miejscowa arystokracja. Jest tu zaskakująco dużo okazałych rezydencji w typie "palazzo".
Nad wioską góruje kościół pw. Matki Boskiej Na Schodach i kolumna maryjna (fot. 14, 15) upamiętniająca patronkę osady. W porcie "Scalo Grande" można podziwiać mnóstwo kolorowych łodzi (fot. 16).
Nad wioską góruje kościół pw. Matki Boskiej Na Schodach i kolumna maryjna (fot. 14, 15) upamiętniająca patronkę osady. W porcie "Scalo Grande" można podziwiać mnóstwo kolorowych łodzi (fot. 16).
Przy nabrzeżu zabezpieczonym olbrzymimi betonowymi blokami piętrzy się Pietra
Sarpa – samotna skała z kolumn bazaltowych. Jest przykładem krystalizacji – wypływająca lawa bardzo wolno ochładzała się w kontakcie z wodą, następnie skurczyła się i popękała tworząc kolumny (fot. 17).
Niestety dostępna jedynie od strony morza Grotta
delle Palombe (pl. Grota Gołębi), wspomniana wcześniej jaskinia lawowa z kolumnami
bazaltowymi, według wierzeń lokalnej społeczności była miejscem schadzek pasterza Aci i nimfy Galatei.
Elegancką promenadą wzdłuż Via Molino (fot. 18) dojdziemy do Miuccio/Mulino
Testa dell Aqua – miejsca, gdzie niegdyś stał młyn z kołem napędzanym
ze źródła słodkiej wody. Pierwsze wzmianki o wiatraku pochodzą z XVI w. (fot. 19). Koniec Santa Maria La Scala to kamienista plaża del Molino (fot. 20).
 |
| Fot. 14. Kampanila kościoła Matki Boskiej Na Schodach. Po lewej, jedna z kilku byłych rezydencji arystokratycznych. |
 |
| Fot. 15. Kolumna maryjna. |
 |
| Fot. 16. Port rybacki. Na drugim planie widać wioskę i klif. |
 |
| Fot. 17. Pietra Sarpa. |
 |
| Fot. 18. Promenada. |
 |
| Fot. 19. Tutaj znajdował się młyn z kołem napędzanym ze źródła słodkiej wody. |
 |
| Fot. 20. Spiaggia del Molino. |
LA TIMPA: DOJAZD I INFORMACJE PRAKTYCZNE
Dojazd do Acireale
Acireale, warte wizyty samo w sobie, jest skomunikowane kolejowo i autobusowo z większością wschodniego wybrzeża Sycylii. Obsługują je dwaj przewoźnicy: Interbus/Etna Transporti (z lokacji bardziej odległych takich jak: Katania, Taormina czy Giardini-Naxos) i Zappala&Torrisi. Autobusy tej firmy docierają nawet do Santa Maria La Scala (przystanek przy kościele).
Ze względu na remont ulicy dochodzącej do Piazza Duomo w Acireale tymczasowo przystanek (wspólny dla obu przewoźników) przeniesiono na Piazza Indirizzo koło Villa Comunale.
Pociągi regionalne kursują często i gęsto. Rozkłady i ceny do sprawdzenia na stronie włoskich kolei państwowych. Spod stacji można podjechać autobusem miejskim AST do Piazza Duomo i Indirizzo (linea 2 i 3).
Dojście do ścieżek
Szlak „kościółków” i wzdłuż starej linii kolejowej osiągalne są z centrum Acireale, więc dogodniej jest w tym przypadku przyjechać do miasta autobusem.
Ścieżka wzdłuż dawnej linii kolejowej może stanowić dłuższy wariant ścieżki "Le Chiazzette". Wejście na szlak, zupełnie nieoznakowane znajduje się w wyrwie betonowego umocnienia drogi do Riposto (zaznaczone na mapce fot. 24 jako punkt Via per Riposto 7) około 300 metrów od Chiesa Santa Maria della Neve.
Acquegrandi lepiej zrobić docierając do Acireale pociągiem. Odległość między stacją, a wejściem na ścieżkę w granicach rozsądku – około 3 km. Trasa dojścia do początku ścieżki (przy kościółku Chiesa di Nostra Signora dell'Auito) na fot. 25.
Wstęp na teren rezerwatu: bez opłat
 |
| Fot. 21. Mapka ścieżek Gazzena i Acquegrandi. |
 |
| Fot. 22. Mapka ścieżki "Le Chiazzette". |
 |
| Fot. 23. Ścieżka Vecchio tracciato ferroviario. |
 |
| Fot. 24. Dojście do ścieżki wzdłuż zdemontowanej linii kolejowej z centrum wioski Santa Maria La Scala. |
 |
| Fot. 25. Trasa dojścia ze stacji kolejowej Acireale do początku ścieżki Acquegrandi koło kościołka Nostra Signora dell'Aiuto. |
Ten tekst powstał dzięki:
–La Timpa di Acireale. Riserva Naturale Orientata wyd. Fabio Orlando Ettore
–La Timpa. Un tocco di... ambiente, cultura, futuro. wyd. Azienda Regionale Foreste Demaniali Regione Sicilia
Inne szlaki na Sycylii: dookoła (i nie tylko) Monte Cofano, po wyspie Marettimo oraz po rezerwacie "Valle dei Mostri" na półwyspie Vulcanello (część Vulcano).
