MARSALA: UKRYTE MIASTO CZYLI CZEGO CI PRZEWODNIK NIE POWIE

Piwnice płynące winem zwane na Sycylii cantine np. rodziny Florio, Pellegrino czy Intorcia, oślepiające blaskiem słonecznym saliny Ettore Infersa, arrasy z Flandrii dla królowej czy statek fenicki to obowiązkowe punkty podczas wycieczki do Marsali. Miasto ma jednak znacznie więcej do zaoferowania niż by się mogło zdawać – większość atrakcji ukryta jest „tam gdzie wzrok nie sięga”. Nawet wytrawnego podróżnika. Przeczytanie o nich gdziekolwiek czegoś więcej niż zdawkowej notki, trafienie do nich i dostanie się do środka graniczy z cudem. Poniżej propozycja kilku super-ciekawych alternatyw dla "sztampowych" zabytków zachodniosycylijskiej metropolii. Wszystkie w czeluściach podziemi. Marsala bowiem kalkarenitem stoi. A raczej na nim.

MARSALA: GROTA I ŹRÓDŁO SYBILLI, KOŚCIOŁEK JANA CHRZCICIELA

Pierwotnie było tu źródło wody pitnej i miejsce kultu tejże. Według Solinusa w jaskini spoczęła po śmierci Sybilla Kumańska (ta najsłynniejsza z miasta Cumae w obecnej Kampanii). Mogła tu również mieszkać Sybilla Lilybetańska zwana Sykulską lub Sycylijską, wieszczka przepowiadająca przyszłość, do której pielgrzymowano. Kartagińczycy, a konkretnie Hanibal właśnie tutaj postanowił założyć swój obóz – przy studni znajdującej się na przylądku położonym dokładnie naprzeciwko rodzinnej Libii. Stąd antyczna nazwa Marsali – Lilybeum co tłumaczy się „naprzeciwko Libii”. Do około V w. n.e. było to miejsce spotkań wczesnych chrześcijan, a samo źródło służyło jako chrzcielnica. Początkowo należało do zakonu bazylian, potem przeszło w ręce Jezuitów, którzy w 1555 r. wybudowali nad grotą kościółek pod wezwaniem Jana Chrzciciela.

Grota leży na głębokości 4,8 m. Składają się na nią trzy „pomieszczenia”: jedno położone centralnie oraz dwa przylegające do niego, od północy i zachodu.

Obszar centralny ma planie okręgu ma wydrążony w kopulastym sklepieniu świetlik, który sięga podłogi kościoła. Na środku jest kwadratowy basen zaopatrzony w wodę.

W północnym pomieszczeniu, a raczej wyżłobieniu na planie półokręgu na kamiennym postumencie stoi marmurowym ołtarzyk z wizerunkiem św. Jana Chrzciciela (XV w.). Na poziomie podłogi znajduje się sławetne źródło Sybilli, które zaopatruje w wodę basen centralny. Ze źródła wróżki miał rzekomo pić Ulisses.

Zachodnia część groty o nieregularnym kształcie ma po prawej stronie absydy „wcięcie”, które identyfikuje się z tzw. „łóżkiem Sybilli”. Z miejscem tym związana jest późniejsza legenda jakoby Sybilla wpadła do groty i uwieziona pod ziemią własnymi rękami wygrzebała sobie takie miejsce do spania.

Kościółek i grota nie są normalnie dostępne szerszej publiczności. Możliwe są jedynie umówione wcześniej wejścia z licencjonowanym przewodnikiem. 

Grota i źródło wróżki Sybilli.

Grota znajduje się w podziemiach tego kościółka.

MARSALA: NEKROPOLIA LILIBEO I KOMPLEKS MONUMENTALNY MATKI BOŻEJ Z GROTY 

Teren w nowszej części miasta za torami kolejowymi to jedna z kilku nekropoli starożytnej Marsali, którą warto odwiedzić mimo odległości i niespecjalnej reklamy. Ze względu na rozległość cmentarzysko wraz z kościołem bywa określane mianem kompleksu monumentalnego. 
W czasach fenickich, a potem rzymskich był to obszar usiany grobowcami w typie hypogeum czyli wykutymi grotami, zwykle kolistymi. Służyły jako miejsce pochówku lub kremacji zwłok. W niektórych odnaleziono amfory. Wykute na różnych głębokościach jamy na wypłaszczonym terenie zostały z nastaniem Rzymian wykorzystane jako źródło materiału do budowy kolonii Helvia Augusta Lilybitanorum, czego dowodem są ślady po ekstrakcji tufu (kalkarenitu). 

W ścianach wyeksploatowanej latomi wcześni chrześcijanie drążyli nisze, a w nich tzw. arkosolia (rodzaj grobu). 

Później jaskinie pełniły funkcję cenobium, gdy osiedlili się tutaj mnisi obrządku greckiego z zakonu bazylian. 

W 1097 r. książę Roger w akcie przywrócenia po okupacji islamskiej i wspierania monastycyzmu utworzył w Marsali pierwsze opactwo na Sycylii i nadał mu nazwę Matki Boskiej w Grocie. Ojcom bazylianom powierzono opiece również wiele innych kościołów w mieście m.in. wspomnianą siedzibę mitycznej Sybilli. Przy opactwie wybudowano wieżę obronną, którą z czasem przekształcono w dzwonnicę. Bazylianie wyrzeźbili w ścianach liczne ołtarzyki i pokryli ściany serią fresków ukazujących świętych wliczając czczoną od IV w. n.e. męczennicę Łucję i apostoła Bartłomieja. Freski datowane na XII/XIII w. choć mocno zniszczone, świadczą o wysokiej kulturze malarskiej autorów, a także o bliskich kontaktach z innymi ośrodkami grekokatolickiego monastycyzmu z południowej Italii i wschodu Sycylii. Gdy z nieznanych historykom przyczyn połączono opactwo w Marsali z opactwem w Palermo, miejsce pozostawało niezamieszkałe. Dopiero w 1555 r. król Karol V oddał je w ręce jezuitów. Ci podjęli decyzję o rozbudowie świątyni-hypogeum. Projekt i prace budowlane zlecili architektowi z Trapani – Giovanowi Biagio Amico. Powstała wielka budowla jednonawowa z czterema bocznymi kaplicami, z dachem otoczonym balustradą zwieńczonym kopułą z zielonymi dachówkami. Wejście do świątyni prowadziło wielkimi schodami wkomponowanymi w ścianę latomi. Od rozwiązania Towarzystwa Jezusowego w 1860 r. obiekt wraz z grotami niszczał. Do opłakanego stanu zabytku najwydatniej przyczyniło się trzęsienie ziemi z 1968 roku. Są plany szeroko zakrojonych prac konserwatorskich, na które władze prowincji przeznaczą kwotę ok. 3 milionów euro. Wstęp bez przewodnika wzbroniony. Niebezpieczeństwo spadających kamieni. 

W takich grotach swoich bliskich grzebali Fenicjanie, Rzymianie, a potem chrześcijanie pierwszych wieków naszej ery.

Barokowy kościół Matki Boskiej z Groty wybudowany przez jezuitów. Obok ruiny wieży obronnej-dzwonnicy.

Świątynię w miejscu dawnego cmentarzyska, potem kamieniołomu i monastyru wybudowali jezuici.

Obecnie kościół wygląda tak, ale planowane są prace remontowo-konserwatorskie.

Chiesa Santa Maria della Grotta na herbie Marsali na urzędzie miasta.

 

MARSALA: SANKTUARIUM MADONNY Z KAMIENIOŁOMU

Kolejne miejsce pod ziemią, które kryje skarby przeszłości. Niepozorne, schowane w gąszczu uliczek i zaułków marsalskiego starego miasta. Całkowicie zniszczone w bombardowaniu podczas WWII. Więcej informacji tutaj.

Sanktuarium Matki Boskiej z Kamieniołomu.

Krypty w sanktuarium. Sarkofag fundatora okazałej barokowej świątyni zniszczonej przez aliantów.

 

MARSALA: CMENTARZ FENICKI I HYPOGEUM CRISPII SALVII

Teren ograniczony ulicami Cattaneo, Struppa, Massimo D’Azeglio i De Gasperi pokrywa kolejna nekropolia Fenicjan, gdzie w wyżłobieniach gruntu oraz skromnych lub bogato zdobionych katakumbach chowano zmarłych. Jak to często bywa, kolejne kultury wykorzystywały cmentarzysko po poprzednikach i tak w tym miejscu możemy odnaleźć nawarstwienie grobów z różnych okresów historycznych aż do późnego cesarstwa rzymskiego. Najsłynniejszym z tamtejszych grobów jest hypogeum kobiety o imieniu Crispia Salvia. Komorę zadedykował pogrążony w smutku mąż Iulius Demetrius zmarłej w wieku 45 lat żonie, o czym wiemy z epigramu jaki zachował się do naszych czasów (wystawiony w Muzeum Baglio Anselmi). Ściany pokrywają freski przedstawiające scenę stypy po pogrzebie, flecistę, którego grze przysłuchuje się pięć postaci, cztery pawie siedzące na kalatosach wypełnionych owocami i kwiatami (w starożytności wysokie naczynie do przechowywania wełny lub owoców, symbol płodności i obfitości) oraz dwie uskrzydlone postacie trzymające girlandę.

Jedna z kilku odkrywek grobów fenickich. Niezwykłość tego miejsca polega na tym, że położone jest dosłownie między współczesny blokami mieszkalnymi.

Grobowiec Crispii Salvii. W lewym górnym rogu widoczne miejsce po epigramie ufundowanym przez męża zmarłej.

 

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Sycylijczycy nie przykładają specjalnej wagi do dni czy godzin funkcjonowania zabytków turystycznych, chyba, że mówimy o tych najbardziej znanych: piwnicach winiarskich (bo to firmy prywatne nastawione na turystów) czy muzeum arrasów. 

W przypadku nekropoli fenickich nie ma problemu, bo widoczne są z poziomu ulicy. Do latomi przy kościele MB z Groty też można swobodnie zejść schodami, ale sam kościół będzie pewnie zamknięty. Sanktuarium Matki Boskiej z Kamieniołomu w teorii funkcjonuje według ustalonych godzin (podałam tutaj). 

Jeżeli interesowałoby was wejście do Kompleksu Matki Boskiej z Groty, grobowca Crispii Salvii oraz Groty Sybilli (wraz z przylegającym parkiem archeologicznym Lilibeo), podaję numer telefonu, gdzie można umówić się na oprowadzenie: 0923.95253. Jest to numer do Muzeum Archeologicznego "Baglio Anselmi" (główny eksponat to statek fenicki), któremu podlegają wszystkie wymienione atrakcje.

Adresy

Grota Sybilli - Lungomare Boeo

Kompleks Monumentalny Matki Boskiej z Groty - Piazza Stadio/Insolato Madonna della Grotta

Sanktuarium Madonny z Kamieniołomu - Via XIX Luglio na rogu Via Pellegrino A.E.V.

Nekropolie fenickie - Via Cattaneo, Struppa, Massimo D’Azeglio i De Gasperi 
Hypogeum Crispii Salvii - Via Massimo D'Azeglio 41

Więcej o Marsali:
Bolesna, gromowładna, łaskawa: o trzech wcieleniach patronki Marsali
Mozia: "Manhattan" starożytności